بسیاری از ما دارای وسواس در زمینه های مختلف می باشیم. اما در بعضی از افراد، نوع و میزان این وسواس به گونه ای متفاوت و ملموس می گردد که شکل بیماری پیدا می کند.
در این مقاله به بررسی این اختلال که در علم روانپزشکی تحت عنوان اختلال وسواس جبری (Obsessive-Compulsive Disorder) نامیده می شود، می پردازیم. البته برای سهولت کار، از آن تحت عنوان بیماری وسواس نام می بریم.
بیماری وسواس چیست؟ افراد مبتلا به این بیماری، دچار وسواس های فکری و عملی شدید به شکل کلیشه ای، تکراری و تا حدی خارج از کنترل می باشند که معمولا باعث ایجاد ناراحتی و اضطراب در آنها می گردد. این افراد حداقل یک ساعت از وقت خود را در شبانه روز، صرف این وسواس های فکری و عملی می نمایند. این بیماری در تمامی زمینه ها بر زندگی فرد اثر منفی می گذارد که شامل روابط اجتماعی، رابطه زناشویی، تحصیل و شغل می باشد.
وسواس های فکری به اشکال متفاوت بروز می کنند که به عنوان مثال، شامل ترس بی دلیل از میکروبها و عفونتها، شستن بیش از حد دستها و اشیاء، عدم اطمینان از قفل کردن درب خانه یا اتومبیل، عدم اطمینان از بستن شیرهای آب و گاز، وسواس در انجام همه کارها به صورت ایده آل و چیدن اشیاء به صورت کاملا منظم و در ردیف خاص می باشند. بعضی از این موارد مثل وسواس در شستن دستها یا بستن شیر آب، بیشتر خود فرد را آزار می دهند، ولی برخی دیگر مانند وسواس در چیدن منظم اشیاء، معمولا باعث رنجش همسر و فرزندان و سایر اطرافیان می گردد، چون در صورت به هم خوردن این نظم توسط دیگران، فرد دچار وسواس، عصبانی گشته و ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان دهد.
معمولا اکثر افراد بالغ از داشتن وسواس آگاهی دارند، ولی همه آنها، آن را به عنوان یک بیماری تلقی نمی کنند. از سوی دیگر، کودکان معمولا از داشتن وسواس خود آگاهی ندارند و این موضوع باید توسط والدین و یا آموزگاران شناسایی شود. از آنجا که بیماری وسواس در صورت عدم درمان تشدید گردیده و تمامی شئونات زندگی فرد را تحت الشعاع خود قرار می دهد، شایسته است که در صورت تشخیص، هر چه زودتر مورد درمان قرار گیرد.
درمان بیماری وسواس چیست؟ درمان های دارویی و روانپزشکی برای این بیماران به کار برده می شوند. از آنجا که افراد مبتلا به این بیماری معمولا دچار کمبود ماده ای به نام سروتونین در مغز خود می باشند، درمانهای دارویی معمولا تجویز داروهای موسوم به «مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین» است که جلوی بازجذب ماده سروتونین را در مغز می گیرند. درمانهای روانپزشکی معمولا به شکل رفتار درمانی است و به کمک روان درمانگر صورت می پذیرد. در این روش فرد برای مدت کوتاهی و با درخواست درمانگر (و یا با اجبار او) در مواجهه با عاملی که از آن پرهیز می کند قرار می گیرد ولی درمانگر بیمار را از دادن پاسخ نهی می کند. در واقع به فرد آموزش داده می شود که چگونه در مقابل عادات تکراری وسواس گونه خود مقاومت کند و واکنشی نشان ندهد. این روش درمانی در طی جلسات متعدد و با افزایش زمان رویارویی ادامه می یابد. تحقیقات نشان داده است که وقتی درمانهای دارویی و روانپزشکی به همراه هم به کار برده می شوند، نتایج درمانی بهتری نشان می دهند.
به هر حال با توجه به اینکه حدود یک تا سه درصد افراد در جوامع مختلف دچار این بیماری می باشند، شناخت علائم این بیماری و درمانهای موجود می تواند کمکی بزرگ در راهنمایی این افراد به سوی درمان باشد.
